"NASI" TU BYLI? - czyli syndrom zbitej szyby

Rozmowa zaczęła się od narzekania na stan wejść do klatek schodowych. W każdej inaczej – ale w każdej brudno, z malunkami i inskrypcjami na ścianach. Każdy mentalny fiut, który idzie tu w gości czy po zeszyt do kolegi uważa, że powinien zostawić na ścianie swój ślad. Więc ryje po ścianach… Dobra, to już wiemy, to zresztą jest kolejny kamyczek do ogródka tego gościa, który na piśmie poinformował mnie, że nasze administracje działają wręcz wspaniale. Kilka lat gnoju przy windzie to detal – ale nic się nie stało, Polacy, nic się nie stało, byle byście płacili... Zostawmy. Bo potem dialogowanie przekształciło się w coś bardziej ogólnego i ważnego.

Pozostawianie napisów na murach, rycie imion i opinii o sąsiadach czy policji ma u nas długą tradycję. Niektórzy uznali, idiotyzm to piramidalny, że podobna działalność to rodzaj „sztuki”. I że „artystom” koniecznie trzeba ułatwić ich działalność. Ktoś, kto jedzie wzdłuż murów Wyścigów Konnych na Służewcu może dokładnie zapoznać się z efektami prac domorosłych „malarzy”. Zęby cierpną! Bo prócz nieudanych eksperymentów literniczych nie ma tam właściwie niczego, co mogło by przyciągnąć oko. To znaczy: oko bezwiednie łowi barwne plamy stworzone z hektolitrów aerozolowych farb, ale umysł każe odwrócić głowę. Tyle to warte. A jednak co roku powstają nowe bohomazy, młodzi z łbami w strąkach rastafarian pracowicie cyzelują wyrazy miłości do policji i klubu piłkarskiego. Aż dziw bierze, że posterunek pałkarzy po drugiej stronie Puławskiej nie wyśle jakiejś grupy szturmowej i nie pozbiera paruset puszek o niemałej wartości. Na pół mandatu może by wystarczyło…

Wolno czy nie wolno na takie i podobne wyczyny dozwalać? Otóż moim zdaniem nie wolno. Pierwszy malunek jest jak kamyczek, którego ruch wyzwala prawdziwą lawinę. Podeprę się nauką: amerykańscy  psychologowie ustawili na jednej z ulic podłej dzielnicy miasta dwa auta. Pierwsze jak spod igły, drugie z częściowo rozbitą przednią szybą. Po kilku dniach ten ze zbitą szybą rozkradziono do imentu, została goła blacha. Drugiego nikt nie tknął. Nie będę przedstawiał szczegółów naukowych ustaleń, ważne, iż na podstawie ich analizy sformułowano syndrom rozbitej szyby. Był rok 1982, a całość zdefiniowali George Kelling i Katharine Cole. I ta koncepcja znaną jest od tej pory w kryminologii i socjologii miasta – jednej z podstawowych socjologicznych dyscyplin, która zajmuje się urbanizacją, problematyką lokalnych społeczności oraz zagadnieniami społecznej przestrzeni. Dlatego tak ostro protestowałem wobec modelu obwieszania wszystkiego, co dało się obkleić „zakazami palenia w windzie”.

Teorię wielokrotnie kwestionowano, jednak w kilka lat później seria eksperymentów potwierdziła jej realność. Udowodniono, że w sytuacji, kiedy na ścianach budynków znajdowały się graffiti zwiększała się tendencja do zachowań łamiących normy społeczne (kradzieże, napaście, zaśmiecanie itp.). Dzisiaj za normę przyjęło się uważać, że likwidowanie wszelkich oznak wandalizmu jest jedyną droga postępowania – te pomijane są po prostu zaraźliwe. Zbita szyba prowokuje do zbicia kolejnej. Głupi napis wyryty na murze czy ścianie prosi się o powielenie. A potem idzie już z górki…

Na zewnętrznej ścianie wjazdu do podziemnego garażu pojawił się u nas pierwszy aerozolowy malunek. Co będzie dalej?

M.Z.